Чӣ қадар вақт мо дар бораи риоя нашудани ҳуқуқҳои наврасон шунидаем, вале барои баъзе сабабҳо баъд аз он ки баъдтар пас аз он ки дар бораи болоравии минбаъдаи онҳо сабт карда мешавад, хотиррасон кунед. Аммо баъд аз ҳама, як наврас бояд бидонад, ки чӣ гуна ҳуқуқҳояш дар оила ва дар мактаб доранд, яке аз онҳо метавонад дар ин соҳа танҳо дар вақти ошкор кардани вайронкунии зилзилаи навбатии онҳо дар ёд дошта бошад. Дар акси ҳол, чӣ гуна муҳофизат ва риояи ҳуқуқҳои кӯдакон ва наврасони наврас метавонад гуфтан мумкин аст, агар кӯдакон худашон дар бораи ҳуқуқҳои худ ягон консепсия надошта бошанд? Бо роҳи, вақте ки мо калонсолон ҳастем, ғайр аз бемасъулиятӣ дар бораи ҳуқуқ ба ҳаёт, мо метавонем дар бораи ҳуқуқҳои наврасиам чӣ гуфтанӣ бошем? Ба назар чунин мерасад, ки дар ҳар як қадами онҳо вайрон мешаванд, хусусан дар робита ба масъалаҳои меҳнат ва ҳуқуқҳои наврасон. Пас, чӣ навъ наврасе дорад?
Конвенсияи СММ кафолати зеринро кафолат медиҳад:
- ҳуқуқ ба ҳаёт - таваллуд, истиқомат ва дастрасии тиббӣ;
- ҳуқуқи рушди - таҳсилот, истироҳат, истироҳат ва иштирок дар ҳаёти фарҳангӣ;
- ҳуқуқи ҳимоя - ғамхорӣ ба ятимон, гурезагон, инчунин муҳофизат аз харид ва истифодаи маводи мухаддир;
- ҳуқуқи иштироки фаъолона дар ҳаёти ҷомеа - таъмини озодии сухан, дин, виҷдон.
Ҳуқуқҳои як наврас дар мактаб
Ҳуқуқи кӯдак дар мактаб танҳо бо ҳуқуқи гирифтани таҳсилоти озод маҳдуд намешавад. Довталаб инчунин ҳуқуқ дорад:
- Таъмин намудани адабиёт аз фондҳои китобхонаи мактаб;
- Интихоби муассисаи таълимӣ ва барномаи таълим;
- кӯмаки педагогӣ ва психологӣ;
- ба дигар муассисаи таълимӣ интиқол дода мешавад;
- озодии баён ва эҳтиром ба эътиқоди як шахс;
- аз муассисаи таълимӣ барои гирифтани маълумоти миёнаи умумӣ дар синни 15, бо ризоияти волидон;
- Омӯзиш дар шароитҳое, ки кафолати онро кафолат медиҳанд, инчунин талаботҳои замонавӣ ва стандартҳои таълимиро қонеъ гардонанд;
- иштироки ихтиёрӣ дар такмили мактаб;
- Барои гузаронидани маҷлисҳо ва гирдиҳамоиҳо дар давоми вақти иловагӣ дар сурати дар шубҳа вайрон кардани ҳуқуқҳои онҳо;
- Ташкилотҳои ҷамъиятӣ дар мактаб, аз синни 8 сол оғоз меёбад.
Ҳуқуқҳои як наврас дар оила
Бидуни розигии волидон, фарзандони синни аз 6 то 14 сола ҳуқуқ доранд, ки аҳдҳои хурди хонаводаҳоро ба даст оранд, барои пӯшонидани маблағҳое, ки аз ҷониби падару модарон ё волидайн таъмин карда мешаванд, анҷом диҳанд ва амалиётҳое, ки аз ҳисоби хароҷот маблағҳои фоидаовар ба даст овардаанд, анҷом диҳанд.
Пас аз расидан ба 14 сол, ҳуқуқи наврасон васеъ мегардад. Акнун ӯ ҳақ дорад, ки пулашро ба даст орад (стипендия, даромад ё дигар даромад); аз ҳама ҳуқуқҳои муаллифони асарҳои санъат, илм, адабиёт ё ихтироъ; маблағҳои пулиро дар суратҳисобҳои бонкӣ сармоягузорӣ намуда, онҳоро бо ихтиёри худ ихтиёрдорӣ намоянд.
Ҳуқуқҳои меҳнатии наврасон
Кор кардан аз синни 14 бо розигии волидайн ва иттифоқи касабаи ташкилот имконпазир аст. Корфармо дар ҳузури ҷойҳои корӣ вазифадор аст, ки ноболиғро ба кор ҷалб намояд. Ноболиғ ҳуқуқ дорад, ҳангоми ба синни 16 расидани бекор эътироф карда шавад. Бо ноболиғон, созишномаи пурраи масъулият ба анҷом нарасидааст ва онҳо ҳангоми ба кор қабул накардани санҷишҳо иҷозат дода намешавад. Ғайр аз ин, як наврас бо мӯҳлати санҷишӣ зиёда аз 3 моҳ бо шарти бо иттифоқи касабаи коркардашуда ба мӯҳлати озмоиш метавонад то шаш моҳ дароз карда шавад. Қабул кардани ноболиғон барои кор кардан бо зараровар ва манъ аст